Testy wysiłkowe

W niektórych przypadkach zaburzenia układu krążenia występują tylko podczas obciążania organizmu wysiłkiem, np. podczas aktywności fizycznej lub tylko w pozycji pionowej (obciążenie ortostatyczne). W związku z tym zostały wypracowane metody badań, które w warunkach kontrolowanych imitują takie obciążenia, umożliwiając diagnostykę tych zaburzeń.
Innym zadaniem testów wysiłkowych jest oznaczenie wydolności fizycznej – zarówno u osób zdrowych, jak i przewlekle chorych. Ci ostatni zyskują w ten sposób obiektywną informację, w jakim stopniu mogą korzystać z aktywności fizycznej, tak aby sobie nie zaszkodzić. Wyniki badań mogą być również istotne przy wyborze zawodu.

Test pochyleniowy

Test pochyleniowy (test pionizacyjny) ma na celu monitorowanie procesów adaptacji układu krążenia podczas zmiany pozycji z leżącej na stojącą. Stosowany jest w celu diagnostyki krótkotrwałych omdleń, których przyczyną mogą być nieprawidłowości w układzie krążenia.
Jeśli występują znaczne zwężenia drogi napływu lub odpływu z lewej komory lub inne ostre, a istotne dla badania schorzenia, wówczas nie należy wykonywać tego testu.

Stół pionizacyjny jest ruchomą ławką zaopatrzoną w podpórkę na nogi i pasy bezpieczeństwa. Za pomocą podłączonych elektrod rejestrowany jest zapis rytmu serca (EKG). Ponadto wykonywany jest automatyczny pomiar ciśnienia krwi w odstępach czasowych mankietem naramiennym.

Test rozpoczynany jest fazą spoczynku – w pozycji leżącej, dwie do trzech godzin po ostatnim posiłku. Po osiągnięciu wyrównanych warunków wyjściowych dla pulsu i ciśnienia krwi następuje pionizacja, która w zależności od protokołu badania wykonywana jest do pozycji wychylenia pod kątem od 60 do 90 stopni i trwa 30 do 45 minut. Na koniec stół pionizacyjny powraca do pozycji spoczynkowej.

Test pochyleniowy

Jeśli pacjent jest ku temu predysponowany, pionizacja może wywołać omdlenie. Dochodzi wtedy albo do nagłego spadku ciśnienia, albo do znacznego zwolnienia częstości rytmu serca, a w konsekwencji do zmniejszenia dopływu krwi do mózgu. W takiej sytuacji test zostaje przerwany. Natychmiastowe ułożenie pacjenta głową w dół pozwala zazwyczaj na całkowite cofnięcie się nieprawidłowości.

Nie u wszystkich pacjentów z zaburzeniami układu krążenia podczas tego badania ujawniają się istotne zmiany. Protokół badania uwzględnia wówczas zwiększenie obciążenia w pozycji stojącej poprzez prowokację farmakologiczną. W celu obniżenia progu wywołania omdlenia podawane są leki przyspieszające puls lub poszerzające naczynia krwionośne.

Dzięki wynikom testu pochyleniowego, dokumentującym rodzaj zaburzenia w układzie krążenia, można na tym etapie zakończyć diagnostykę i rozpocząć odpowiednie leczenie.

Ergometryczny test wysiłkowy/próba wysiłkowa

Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa służy do obiektywnej oceny wydolności fizycznej, np. u pacjentów z wadami serca, ale również z chorobami płuc lub mięśni, oraz u zdrowych pacjentów. Ponadto wykonywana jest w celu sprawdzenia, czy występują zakładane objawy zależne od obciążenia wysiłkiem i/lub czy terapia stosowana w zaburzeniach układu krążenia, nadciśnieniu, zaburzeniach rytmu, niedokrwieniu mięśnia sercowego i trudnościach w oddychaniu (np. w astmie) jest efektywna.

Obciążanie wysiłkiem następuje na ruchomej bieżni lub na rowerze treningowym. Warunkiem przeprowadzenia badania jest sprawność fizyczna pacjenta i współpraca z jego strony. Badanie przeprowadza się dwie do trzech godzin po ostatnim posiłku. Pacjent powinien być ubrany na sportowo. Ponieważ w bardzo rzadkich przypadkach mogą zostać wywołane niebezpieczne zaburzenia rytmu serca, podczas badania zawsze obecny jest lekarz, aby w razie potrzeby przeprowadzić akcję ratunkową.

Test wysilkowy

W niektórych wypadkach nie zaleca się wykonywania testu wysiłkowego, aby uchronić pacjenta przed zwiększonym ryzykiem wystąpienia komplikacji. Tak jest w przypadku znacznego zwężenia drogi napływu lub odpływu z lewej komory, ciężkiego nadciśnienia płucnego lub systemowego oraz ostrych i istotnych dla badania schorzeń, np. infekcji z gorączką.

Po dokładnym objaśnieniu przebiegu badania pacjent zostaje podłączony do EKG za pomocą co najmniej czterech elektrod zamocowanych na skórze. Oprócz tego, w odstępach czasowych, następuje pomiar ciśnienia mankietem naramiennym. Wysokość poręczy ruchomej bieżni czy wysokość siodełka roweru powinny być indywidualnie dopasowane do wzrostu.
Test rozpoczyna się od powolnego marszu lub pedałowania, a następnie stopniowo zwiększane jest obciążenie pacjenta wysiłkiem, poprzez przyspieszanie bieżni i podnoszenie stopnia jej nachylenia lub poprzez zwiększanie oporu pedałów na nacisk w rowerze treningowym.

Test zostaje zakończony po osiągnięciu maksymalnej granicy wydolności fizycznej i następującej po nim fazie odpoczynku z mniejszym obciążeniem. Badanie może być również przerwane w każdej chwili na życzenie, jeśli pacjent jest wyczerpany, bądź krytycznie wzrosło nadciśnienie tętnicze, a także przy spadku ciśnienia, wystąpieniu istotnych zaburzeń rytmu serca, pojawieniu się oznak niedokrwienia mięśnia sercowego i zakłóceniach pracy urządzeń monitorujących pacjenta.

W ergometrycznym teście wysiłkowym oceniane są: stosowna do wieku wydolność fizyczna oraz występowanie istotnych zmian w ciśnieniu krwi i rytmie serca w reakcji na wysiłek fizyczny. Wyniki są analizowane i – w razie potrzeby – zalecana jest odpowiednia terapia. W ramach oceny fizjologicznej wydolności w celu uprawiania aktywności sportowej można uzyskać indywidualne zalecenia optymalizujące trening.

Badanie spiroergometryczne

Podczas tego badania monitorowana jest nie tylko praca serca (zapis EKG), lecz także parametry wymiany gazowej oraz metabolizm energetyczny. Obowiązują te same kryteria kwalifikacji pacjenta do badania, jak dla testu wysiłkowego, z tymi samymi przeciwwskazaniami i zasadami przerywania testu. Obciążanie wysiłkiem jest poszerzone o niektóre elementy specyficzne dla układu oddechowego.
Oprócz urządzeń do zapisu EKG, pomiaru ciśnienia i saturacji, potrzebna jest maska na twarz, za pomocą której mierzy się objętość oddechową i skład wydychanego powietrza (stężenie tlenu, dwutlenku węgla), które analizowane są komputerowo. Pobieranie krwi z małżowiny usznej służy ocenie równowagi kwasowo-zasadowej i stężenia kwasu mlekowego.

Spiroergometria

W teście oceniany jest metabolizm tłuszczów i węglowodanów, z których w przemianach z udziałem tlenu powstaje energia, umożliwiająca ruchy mięśni oraz dwutlenek węgla. Jeśli tlenu jest za mało, węglowodany mogą być przetwarzane na energię także bez udziału tlenu. Ten sposób jest mniej wydajny i powoduje gromadzenie się kwasu mlekowego. Prowadzi do tzw. zakwaszenia i hamuje metabolizm energetyczny. Kwas mlekowy jest neutralizowany w procesie produkcji glukozy lub w obecności tlenu spalany z wytworzeniem dwutlenku węgla.
Oprócz wartości mierzonych w ergometrycznym teście wysiłkowym, podczas badania spiroergometrycznego monitorowane są: częstość oddechu, objętość wydychanego powietrza, a także następujące parametry:

równoważnik wentylacyjny dla tlenu, czyli objętość wdychanego powietrza potrzebnego do pochłonięcia jednego litra tlenu, który służy jako miara wydajności oddychania.
wskaźnik wymiany oddechowej, czyli stosunek wydychanego dwutlenku węgla do wdychanego tlenu w ciągu jednej minuty. Wskaźnik ten dostarcza informacji o tym, z jakiego źródła pochodzi energia, czy z beztlenowej przemiany materii (przy wartościach >1, wówczas wydychana jest większa ilość dwutlenku węgla niż wdychana tlenu), czy też z przemian tlenowych, przeważającego spalania tłuszczów (0,7 do 0,8) lub węglowodanów (0,9 do 1,0). Dla sportowców wyczynowych najkorzystniejsze i najbardziej efektywne jest przeważające spalanie tłuszczów.
próg beztlenowy, czyli etap wysiłku, w którym beztlenowe procesy metaboliczne zaczynają przeważać nad przemianami tlenowymi. Wskaźnik ten oznacza granicę dopuszczalnego obciążenia wysiłkiem, której przekroczenie wzmaga produkcję kwasu mlekowego z powodu niedoboru tlenu.
szczytowe pochłanianie tlenu, czyli największy możliwy pobór tlenu na minutę pod maksymalnym obciążeniem jako miara wydolności fizycznej, niezależnej od protokołu ergometrycznego testu wysiłkowego.

Sześciominutowy test marszowy

Test ten służy sprawdzeniu wydolności fizycznej zwłaszcza u pacjentów, którzy nie mogą zostać poddani subiektywnie maksymalnemu obciążeniu, np. z powodu ciężkich wad serca, znaczącego nadciśnienia płucnego lub po transplantacji serca.
Podczas testu marszowego mają zastosowanie te same kryteria, co w ergometrycznym teście wysiłkowym.
Wypoczęty pacjent powinien maszerować w wybranym przez siebie maksymalnie dopuszczalnym tempie na poziomym terenie przez 6 minut. Monitorowane są: częstość rytmu serca i saturacja (nasycenie krwi tętniczej tlenem) oraz – przed rozpoczęciem i po zakończeniu testu – częstość oddechu i ciśnienie krwi. Wcześniejsze przerwanie testu następuje, jeśli wystąpi znaczny spadek saturacji (na pulsoksymetrze <80%), zmęczenie, subiektywnie odczuwanie dolegliwości lub ciężkie zaburzenia rytmu serca.

Wynikiem testu jest przebyta odległość. Dzięki powtarzanym w odstępach czasowych pomiarom testu marszowego można monitorować efektywność stosowanej terapii lub wydolność fizyczną podczas naturalnego przebiegu choroby.

Autor: dr Arnulf Boysen, tłum. Monika Bystrzyńska

Źródło: „Moje dziecko ma wadę serca”
pod red.: prof. E. Malca, dr hab. K. Januszewskiej, M. Pawłowskiej

Zadaj pytanie

Dla rodziców

Dla dorosłych

Dla młodzieży

Wrodzone wady serca
Leczenie
Pobyt w szpitalu
Życie z wadą serca

Dla dzieci

Kolorowanki
Gry i zabawy
Filmy dla dzieci

Strefa dorośli

Diagnostyka

Nieinwazyjne badania diagnostyczne

Testy wysiłkowe

Test pochyleniowy

Ergometryczny test wysiłkowy/próba wysiłkowa

Badanie spiroergometryczne

Sześciominutowy test marszowy

Dla rodziców

Dla dorosłych

Dla młodzieży

Dla dzieci

Menu