Anatomia serca i układu krążenia

Budowa zdrowego serca

Serce ludzkie położone jest w środkowej części klatki piersiowej, tzw. śródpiersiu. Swoją długą osią skierowane jest od prawego ramienia do okolicy podżebrowej po lewej stronie. Około 2/3 serca leży po lewej stronie od linii środkowej ciała, a pozostała część po prawej stronie.
Od dołu serce bezpośrednio graniczy z przeponą, od tyłu z przełykiem, w górnej części z tchawicą, od boków sąsiaduje z płucami, a od przodu bezpośrednio dochodzi do przedniej ściany klatki piersiowej (w tym do mostka). Otacza je osierdzie (worek osierdziowy) – włóknista błona wypełniona niewielką ilością płynu. Worek osierdziowy wraz z wypełniającym go płynem pełni funkcję mocowania serca w śródpiersiu, a także ogranicza tarcie pomiędzy stale poruszającym się mięśniem sercowym i otaczającymi go narządami.

Serce składa się z czterech jam: dwóch przedsionków (prawego i lewego) i dwóch komór (prawej i lewej). Przedsionki są od siebie oddzielone przegrodą międzyprzedsionkową, natomiast komory – przegrodą międzykomorową.
Prawy przedsionek jest częścią serca wysuniętą najbardziej w prawo, leży bezpośrednio za mostkiem. Do niego spływa z całego organizmu odtlenowana krew żylna – dwiema dużymi żyłami głównymi (próżnymi): żyłą główną górną z górnej części ciała (głowy, kończyn górnych i górnej części klatki piersiowej) oraz żyłą główną dolną z dolnej części ciała (jamy brzusznej, dolnej części klatki piersiowej i kończyn dolnych). Do prawego przedsionka spływa również krew żylna z krążenia wieńcowego (z naczyń zaopatrujących serce) przez zatokę wieńcową, położoną na tylnej ścianie serca, w rowku pomiędzy przedsionkami i komorami.

Prawy przedsionek jest oddzielony od prawej komory prawostronną zastawką przedsionkowo-komorową, składająca się z trzech płatków, stąd jej nazwa „trójdzielna”. Płatki zastawek przedsionkowo-komorowych stanowią fałd wewnętrznej warstwy tkanki wyścielającej serce (wsierdzia) i przytwierdzone są do pierścienia zastawki (o włóknisto-mięśniowej strukturze zbliżonej kształtem do okrę­gu). Oprócz pierścienia i płatków, w skład aparatu zastawkowego wchodzą również struny ścięgniste i mięśnie brodawkowate. Mięśnie brodawkowate są to części mięśnia sercowego komory, wystające do jej światła w postaci wydłużonych stożków, od szczytów których biegną włókniste, nitkowate pasma przyczepiające się do dolnej powierzchni płatków zastawki (struny ścięgniste).

Gdy krew żylna spłynie przez otwartą zastawkę z prawego przedsionka do prawej komory, komora zaczyna się kurczyć. Powstające w niej wysokie ciśnienie powoduje, że płatki zastawki unoszą się, a struny ścięgniste i mięśnie brodawkowate napinają się, dzięki czemu zapobiegają wynicowaniu (wypadnięciu) płatków zastawki do prawego przedsionka. Prawidłowo zamknięta zastawka powinna w czasie skurczu komory zapobiegać cofaniu się krwi do przedsionka (tj. powinna się domykać). Niedomykalność zastawki to stan, w którym z różnych przyczyn związanych z nieprawidłowościami wszystkich lub tylko niektórych elementów aparatu zastawkowego krew cofa się do przedsionka przez zamkniętą zastawkę (np. na skutek pęknięcia struny ścięgnistej, poszerzenia pierścienia uniemożliwiającego przyleganie płatków, czy też ubytku w płatku).

Prawa komora jest stosunkowo cienkościenną jamą; składa się z trzech części: napływowej (zawierającej aparat zastawkowy zastawki trójdzielnej), beleczkowej (dno komory z licznymi beleczkami mięśniowymi) i wypływowej (stożek), która łączy się z zastawką płucną. W przekroju poprzecznym serca prawa komora ma kształt półksiężyca otaczającego grubościenną lewą komorę.

Krew żylna z prawej komory jest pompowana przez zastawkę płucną do pnia płucnego (zwanego potocznie tętnicą płucną), który rozgałęzia się na dwie tętnice płucne: prawą, prowadzącą krew do prawego płuca, i lewą, biegnącą do lewego płuca. Zastawka płucna (tzw. zastawka półksiężycowata) składa się z trzech cienkich płatków w kształcie miseczek, zwróconych wypukłą częścią w kierunku komory.

W czasie skurczu serca wysokie ciśnienie wytwarzane przez komorę przyciska płatki zastawki do ściany pnia płucnego (następuje otwarcie zastawki) i krew zostaje wypchnięta z komory do krążenia płucnego. Kiedy kończy się skurcz i zaczyna się faza rozkurczu serca, ciśnienie w komorze gwałtownie maleje, a słup krwi w pniu płucnym wypełnia miseczkowate płatki zastawki, które odchylają się od ściany pnia płucnego, powodując zamknięcie zastawki.
Do lewego przedsionka spływa utlenowana (tętnicza) krew z płuc przez cztery żyły płucne (dwie prawe z prawego płuca i dwie lewe z lewego płuca). Lewy przedsionek łączy się z lewą komorą poprzez lewostronną zastawkę przedsionkowo-komorową. Zastawka ta składa się z dwóch płatków i dlatego zwana jest zastawką dwudzielną (mitralną). Aparat zastawkowy zastawki mitralnej i jej funkcjonowanie bardzo przypomina zastawkę trójdzielną. Liczba mięśni brodawkowatych jest zawsze równa liczbie płatków zastawki przedsionkowo-komorowej – w prawej komorze są trzy, a w lewej dwa.

Lewa komora to grubościenna jama o kształcie stożka, otoczona od przodu i prawej strony przez prawą komorę. Składa się, podobnie jak komora prawa, z trzech części: napływowej (zawierającej aparat zastawkowy zastawki mitralnej), beleczkowej (dno komory z licznymi beleczkami mięśniowymi) i wypływowej, która łączy się z zastawką aortalną. Lewa komora pompuje krew tętniczą przez zastawkę aortalną do aorty i dalej do całego organizmu (z wyjątkiem krążenia płucnego).

Zastawka aortalna, podobnie jak płucna, jest zastawką tzw. półksiężycowatą, zbudowaną z trzech płatków. Ponieważ mechanizm działania zastawki aortalnej jest identyczny jak zastawki płucnej, w niektórych operacjach zastawkę płucną można wykorzystać w pozycji aortalnej (tj. przeszczepić w miejsce aortalnej, np. przy operacji Rossa). Przestrzeń pomiędzy górną powierzchnią każdego płatka a ścianą aorty nazwano zatoką Valsalvy. Odchodzą od niej tętnice wieńcowe – naczynia doprowadzające krew do ścian serca. Krążenie wieńcowe (unaczynienie serca) składa się z dwóch tętnic wieńcowych (prawej i lewej), które rozgałęziają się na mniejsze naczynia tętnicze aż do sieci drobnych naczyń, które następnie łączą się w coraz większe naczynia żylne i uchodzą do serca przez zatokę wieńcową.